قوق صاحبان سهام نشاندهنده علایق و مالکیت صاحبان یک واحد تجاری نسبت به دارایی های آن واحد است که در واقع از کسر بدهی های واحد تجاری از دارایی های آن بدست می آید. به حقوق صاحبان سهام “ارزش ویژه ” نیز اطلاق می شود.
حقوق صاحبان سهام شامل اقلام زیر است :
سرمایه قانونی
افزایش سرمایه
صرف سهام
اندوخته قانونی
سایر اندوخته ها
سود و زیان انباشته
سهام خزانه
مازاد تجدید ارزیابی موجودی ها
سرمایه قانونی
آن قسمت از حقوق صاحبان سهام است که بوسیله سهامداران یا صاحبان اصلی شرکت پرداخت شده یا خریداری گردیده یا از محل سودهای بدست آمده از فعالیتهای قبلی شرکت به صورت سود سهمی به مالکیت سهامداران درآمده است . سود سهمی به سودی اطلاق می شود که در پایان سال مالی و بعد از مشخص شده سود و زیان دوره مالی ، بنا بر دلایل مختلف منجمله حفظ نقدینگی در شرکت جهت انجام عملیات مالی ، بجای اینکه به صورت نقدی به سهامداران پرداخت گردد ،به صورت سهم به آنها واگذار می شودو در واقع سرمایه آنها از محل سود بدست آمده افزایش می یابد . به این نوع سود ، سود سهمی گفته می شود.
انواع سهام
سهام از نظر شکلی به بانام و بی نام و از لحاظ حقوقی به عادی و ممتاز تقسیم بندی می شود.
با توجه به ماده 24 از بخش دوم فصل اول باب سوم قانون تجارت ، سهم قسمتی از سرمایه شرکت است که نشاندهنده میزان تعهد و مشارکت و منافع صاحب سهم در شرکت می باشد.ورقه سهم سند قابل معامله ای است که نشاندهنده تعداد سهامی است که صاحب آن در شرکت سهامی دارد. سهم از لحاظ شکلی یا با نام است یا بی نام:
سهام با نام سهمی است که دلالت بر مالک بودن فرد مشخصی دارد و نام و مشخصات مالک سهم بر روی سهم و دفتر ثبت و نقل و نتقال سهام شرکت ثبت می گردد .نقل و انتقال سهام با نام براحتی انجام نمی گیرد و در واقع حکم چک در وجه شخص را دارد .
سهام بی نام سهمی است که نام مالک آن بر روی آن قید نشده و دارنده آن همانند چک در وجه حامل ، مالک آن شناخته می شود. جهت تبدیل سهام بی نام به با نام می بایست بر اساس مفاد 43 الی 45 از بخش سوم فصل اول باب سوم قانون تجارت عمل نمود . در صورت نیاز می توان به قانون پیش گفته مراجعه نمود.
سهام از نظر حقوق به سهام عادی و سهام ممتاز تقسیم میشوند:
سهام عادی سهامی است که سهامداران عادی شرکت مالک آن هستند و پایان هر سال و پس از مشخص شدن سود و زیان و سود هر سهم و پرداخت سود سهام ممتاز ، دارندگان آن سود هر سهم خود را دریافت نموده و در کلیه مجامع قانونی هر سهم دارای یک رای می باشد .
سهام ممتازسهامی است که جهت تامین مالی توسط شرکت منتشر می شود و این امتیاز را دارد که میزان سود آن مشخص و معین است و سود این نوع سهام قبل از سهام عادی پرداخت می شود و در صورت انحلال شرکت پس از تسویه بدهی ها ابتدا مبلغ اسمی سهام ممتاز به دارندگان آن پرداخت و مابقی به دارندگان سهام عادی تعلق خواهد داشت . دارندگان سهام ممتاز از حق رای در مجمع برخوردار نیستند .
افزایش سرمایه در جریان
در صورتی که در طی سال مالی مورد گزارش ، سرمایه شرکت بر اساس تصویب مجمع عمومی فوق العاده از محل درآمدهای نقدی و مطالبات سهامداران افزایش یابد و مراحل اداری ثبت سرمایه در جریان باشد،این مبلغ در سر فصل”افزایش سرمایه در جریان” در طبقه بندی حقوق صاحبان سهام نشان داده می شود .
صرف سهام
در ایران ارزش اسمی هر سهم برابر با هزار ریال یا صد تومان است که بطور معمول با ارزش سهم در بازار تفاوت دارد در صورتی که بهای ارزش بازار سهام بیشتر از ارزش اسمی باشد تفاوت حاصله را صرف سهام و در صورتی که بهای ارزش بازار کمتر از ارزش اسمی باشد آن را کسر سهام می نامند . هنگامی که شرکت سهام خود را در بازار بیشتر از ارزش اسمی عرضه نموده و بفروش می رساند مابه التفاوت بعنوان صرف سهام بعنوان قسمتی از حقوق صاحبان سهام در ترازنامه منعکس می گردد . طریقه فروش و مقررات مربوط به فروش سهام و موارد مرتبط با صرف سهام در ماده 160قانون تجارت توضیح و تشریح شده که در صورت لزوم می توان مراجعه نمود .
اندوخته قانونی
بر اساس ماده 140 اصلاحیه قانون تجارت هر ساله پنج درصد از سود خالص شرکت با عنوان اندوخته قانونی ذخیره می شود تا زمانی که اندوخته قانونی به حد نصاب ده در صد سرمایه ثبت شده برسد که پس از آن ذخیره کردن اندوخته قانونی اختیاری خواهد بود . هدف قانون گذار از وضع قوانین جهت کسر اندوخته قانونی ، بالا بردن ضمانت طلب طلبکاران از شرکت می باشد و قانون گذار پیشبینی خاصی جهت محل مصرف اندوخته قانونی نکرده است و شرکت می تواند برای فعالیتهای مختلف از آن استفاده نماید .
سایر اندوخته ها
سایر اندوخته ها شامل اندوخته های احتیاطی یا اختیاری است که در صورت تصویب مجمع عمومی مبنی بر عدم تقسیم سود پایان دوره مابین سهامداران ، آن را کنار بگذارد .جهت جلوگیری از عدم تقسیم تمامی سود و انتقال آن به حساب اندوخته احتیاطی ، قانون گذار تمهیداتی اندیشیده است بدین ترتیب که تقسیم حد اقل ده در صد سود سالانه مابین سهامداران اجباری است . شرکتها قانونا ملزم به کنار گذاشتن اندوخته احتیاطی یا اختیاری نیستند و به همین مناسبت نیز نام اختیاری بر روی آن گذاشته شده است .موارد مصرف اندوخته فوق در ماده 234 لایحه قانونی مصوب 1347 عنوان شده که در صورت نیاز می توان به آن مراجعه نمود .
سود و زیان انباشته
حساب سود و زیان انباشته یک حساب دائمی است که از تفاضل درآمدها و هزینه ها (حسابهای موقت)حاصل می شود و پس از اینکه مقادیری بعنوان اندوخته های قانونی و احتیاطی از آن کسر شد و کنار گذاشته شد ، مابقی در حساب مذکور می ماند تا بر اساس تصمیمات مجمع عمومی بین سهامداران یا بصورت نقدی و یا بصورت سهام (سود سهمی) تقسیم شود .در صورتی که هزینه ها از درآمدهای یک دوره بیشتر باشد “زیان” و در صورت فزونی درآمدهای یک دوره به نسبت هزینه های همان دوره مابه التفاوت “سود”نامیده شده و بعنوان اقلام کاهنده (زیان) یاافزاینده (سود) حساب حقوق صاحبان سهام عمل می کند .
سهام خزانه
در صورتی که شرکتی سهام عادی یا ممتاز خود را در بورس خریداری نماید و بعنوان یک دارایی نگهداری نماید ، سهام خزانه نام دارد . سهام خزانه بعنوان یک دارایی نگهداری نمی شود و در سر فصل حقوق صاحبان سهام بعنوان یک قلم کاهنده نگهداری می شود . به سهام خزانه سود تعلق نمی گیرد و در مجامع نیز حق رای ندارد .
دلایل بسیار زیادی جهت خرید و نگهداری سهام خزانه وجود دارد که می توان به افزایش سود هر سهم ،ایجاد انگیزه در کارکنان با دادن سهام خزانه بعنوان پاداش ، بالا نگهداشتن یا افزایش بهای سهام با ایجاد تقاضا و غیره می باشد .
اگرچه بر اساس ماده 198 قانون تجارت خرید سهام شرکت توسط خود آن شرکت ممنوع شده است لیکن شرکتهای بزرگ سرمایه گذاری با ایجاد شرکتهای وابسته و همگروه و خرید و فروش سهام شرکتهای گروه ، در واقع همان معانی سهام خزانه را تداعی می کنند .
مازاد تجدید ارزیابی دارایی ها
همیشه ارزش دفتری دارایی ها یعنی بهای تاریخی اولیه به کسر استهلاک انباشته ، نشاندهنده ارزش واقعی دارایی ها نمی باشد . خصوصا در شرایط تورمی این وضعیت بیشتر نمود پیدا می کند . افزایش مبلغ دفتری دارایی ها در نتیجه تجدید ارزیابی آن دارایی تحت عنوان ” مازاد تجدید ارزیابی موجودی ها “ثبت و در ترازنامه به عنوان بخشی از حقوق صاحبان سهام طبقه بندی می شود .
با اتمام این قسمت کلیه اقلام ترازنامه که طی بخشنامه 1394/12/22 سازمان حسابرسی بعنوان صورتهای مالی نمونه ارائه گردیده بود تا حد امکان ساده و روان تشریح شد و در قسمتهای بعدی به تشریح اقلام مندرج در صورتحساب سود و زیان یا در واقع حسابهای موقت خواهیم پرداخت .